«ΟΧΙ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟ»

Χρυσούλα Κατσαβριά-Σιωροπούλου, Βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Καρδίτσας,         μέλος της Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής.
 
Το σχολείο είναι το βασικό εργαστήρι διάπλασης των νέων ανθρώπων και το ουσιαστικότερο μέσο παρέμβασης που διαθέτει η κοινωνία μας για την ισορροπημένη και υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξή τους. Το σύγχρονο σχολείο καλείται να διαδραματίσει ένα σύνθετο ρόλο, που περιλαμβάνει όχι μόνο την προαγωγή  της μάθησης, αλλά και της ανάπτυξης και της ψυχικής υγείας των παιδιών, των εφήβων και των νέων. Δυστυχώς, μέσα σε αυτό το χώρο εμφανίζονται συμπεριφορές και καταστάσεις βίας που τα τελευταία χρόνια έλαβαν τραγικές διαστάσεις. Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying), όπως και ο όρος «θυματοποίηση» (victimization) χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. Η ενδοσχολική βία είναι ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η κοινωνία μας. Ο αριθμός των περιστατικών εκφοβισμού με την πάροδο του χρόνου, αυξάνεται δραματικά, αντί να μειώνεται. Σύμφωνα με έρευνα του υπ. Παιδείας, στην οποία συμμετείχαν 61.000 μαθητές και από τις δύο βαθμίδες, το 34% απάντησε ότι έχει ασκήσει βία σε συμμαθητή του. Η Ελλάδα μάλιστα καταλαμβάνει την 4^η θέση ανάμεσα σε 41 χώρες σε περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού ή bullying, όπως ονομάζεται διεθνώς. Βία λεκτική, ψυχολογική, σωματική, ακόμη και διαδικτυακή ή ηλεκτρονική (cyberbullying). Πόσο κανείς πρέπει να γυρνάει την πλάτη του στο πρόβλημα, όταν σύμφωνα με έρευνα του ΕΚΚΕ, στη χώρα μας το 10 - 15% του συνόλου των μαθητών πέφτει θύμα διαφόρων μορφών  βίας από συνομηλίκους τους ή παιδιά διαφορετικών ηλικιών; Όταν το ποσοστό των θυτών ανέρχεται στο 5% του μαθητικού πληθυσμού και η αναλογία των εμπλεκομένων σε περιστατικά βίας, αγοριών-κοριτσιών, είναι 3 προς 1, με τα αγόρια να υπερτερούν σε περιστατικά σωματικής βίας και τα κορίτσια σε περιστατικά λεκτικής; Ποιος είναι το θύμα και ποιος ο θύτης; …Λανθασμένος ο διαχωρισμός, αφού πρόκειται για παιδιά  μπλεγμένα στα δίχτυα αυτού του νοσηρού φαινομένου. Η ενδοσχολική βία επιδρά αρνητικά τόσο στους θύτες και τα θύματα, όσο και στους παρευρισκόμενους τέτοιων συμβάντων. Αναγνωρίζοντας τις σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις που έχει η βία μεταξύ των μαθητών για χιλιάδες παιδιά, εφήβους και νέους στη χώρα μας, αλλά και για την κοινωνία γενικότερα, θα πρέπει να παρθούν και τα ανάλογα μέτρα. Όσο πιο αδύναμες είναι οι σχέσεις των παραγόντων της σχολικής ζωής (εκπαιδευτικοί, μαθητές, γονείς) τόσο καλύτερα διαμορφωμένοι είναι οι όροι για την εμφάνιση του σχολικού εκφοβισμού. Το φαινόμενο θα περιορισθεί με βασικό εργαλείο την οικοδόμηση σχέσεων μέσα στο σχολείο. Οι ουσιαστικές σχέσεις είναι αυτές που θα αποδομήσουν σταδιακά την εικόνα που έχουν οι θύτες για τον εαυτό τους, θα τους βοηθήσουν να επαναπροσδιορίσουν το περιεχόμενο της σχέσης τους με το σχολείο, τους εκπαιδευτικούς και τους συμμαθητές τους. Οι σχέσεις θα βοηθήσουν, επίσης, το σπάσιμο του «κώδικα της σιωπής» που χαρακτηρίζει τα περισσότερα θύματα, τα οποία φοβούνται να αναφέρουν τα περιστατικά του εκφοβισμού που υφίστανται. Ο θεσμός της σχολικής διαμεσολάβησης, δηλαδή της ειρηνικής επίλυσης των συγκρούσεων μεταξύ των μαθητών, αποτελεί ένα  ουσιαστικό εργαλείο, για να αντιμετωπιστούν  οι συγκρούσεις και το φαινόμενο της σχολικής βίας. Η  σχολική διαμεσολάβηση (school mediation)αποτελεί πολιτισμένο τρόπο ειρηνικής επίλυσης των συγκρούσεων, που λαμβάνουν χώρα στο περιβάλλον της σχολικής κοινότητας. Πρόκειται για μία διαδικασία, όπου τα ίδια τα παιδιά που έχουν μια διαφορά μεταξύ τους – έχοντας τη βοήθεια ενός εκπαιδευμένου ουδέτερου τρίτου προσώπου, του διαμεσολαβητή – παραθέτουν τις διαφωνίες τους μέσα σε ένα περιβάλλον διαλόγου, όπου υπάρχει σεβασμός στις απόψεις όλων, με σκοπό να βρεθεί μία κοινά αποδεκτή λύση, η οποία να ανταποκρίνεται πλήρως στις ανάγκες τους. H σχολική διαμεσολάβηση θα μπορούσε να ενταχθεί σε σχολικά προγράμματα και οι μαθητές να μαθαίνουν έτσι να χρησιμοποιούν εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης των συγκρούσεών τους με τη στήριξη καθηγητών, δασκάλων και γονέων.
Καθοριστικής σημασίας για την επιτυχή διαμεσολάβηση είναι η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε ζητήματα πρόληψης και αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού, καθώς και η αναοριοθέτηση του σχολείου όχι μόνο σε χώρο πρόσκτησης της γνώσης αλλά σε χώρο κοινωνικής και πολιτικής αγωγής που είναι και το ζητούμενο στην περίπτωση της σχολικής διαμεσολάβησης. Το ίδιο και οι μαθητές που επιλέγονται θα εκπαιδευτούν ως διαμεσολαβητές, όπως π.χ. στις επικοινωνιακές τους δεξιότητες, στη δέσμευσή τους για συμμετοχή στο πρόγραμμα, αλλά και στην ενθάρρυνσή τους να προσφέρουν. Αναγκαία όμως κρίνεται και η διαρκής ενεργή συμμετοχή και συνεργασία των γονέων με το σχολείο. Υπάρχουν κοινωνικοί φορείς (Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου-Ε.ΨΥ.Π.Ε., Συνήγορος του Πολίτη με την ιδιότητά του ως Συνήγορος του Παιδιού, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ (ΠΤΔΕ), Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού κ.α.) που ανέλαβαν δράσεις σε επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης, ώστε να δώσουν λύση στο πρόβλημα του εκφοβισμού και της βίας στο σχολείο, αλλά και ως υπηρεσίες παροχής βοήθειας σε παιδιά, γονείς και εκπαιδευτικούς. Χρειάζεται όμως  να αναπτυχθούν παρεμβατικά προγράμματα ευαισθητοποίησης και προαγωγής της ψυχικής υγείας των μαθητών, ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα παρέμβασης, στο οποίο να συμμετέχει το σύνολο της σχολικής κοινότητας, προκειμένου να υπάρξει αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου. Το σχολείο όμως είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο που θα εμποδίσει την ενδοσχολική βία και τον εκφοβισμό. Ένα σχολικό περιβάλλον που θα μεταχειρίζεται ισότιμα τους μαθητές, δε θα τους στιγματίζει και θα προάγει την πολιτισμένη επίλυση των διαφορών. Γι’ αυτό πρέπει να ενισχυθεί και να υποστηριχθεί ο ρόλος του, ώστε να αναπτύξει σταθερές τακτικές αντιμετώπισης. Η ανάγκη των εφήβων για κατανόηση, υποστήριξη και βοήθεια είναι υποχρέωσή μας. Τα παιδιά μας πρέπει να αισθανθούν ότι οτιδήποτε τους συμβαίνει, το σχολείο, οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς, η κοινωνία των ενηλίκων είναι δίπλα τους.